BÜNYAN ESKİ HAMAM
Bünyan İlçesi, İbrahim Bey Mahallesi, Mesut Sokağı 23 numarada bulunan tek hamam, günümüzde kullanılmamaktadır.
Hamam, halk arasında Eski Hamam adıyla anılmaktadır. Banisi ve inşa tarihi bilinmemektedir. Hamamın tamamı, Akkaya taşı adıyla bilinen kaba yontulmuş moloz taşla inşa edilmiştir.
Kuzey-güney doğrultuda dikdörtgen bir alan üzerine oturan eser, güney den kuzeye doğru sırasıyla “L” planlı soyunmalık, soğukluk, sıcaklık, sıcaklığın batısındaki küçük halvet, su deposu ve külhandan oluşmaktadır. Soyunmalık bölümünün üst örtüsü tamamen, beden duvarları da kısmen yıkılmıştır. Günümüze ulaşan duvar bakiyelerine ve daha önceki tarihlerde hamamı işleten şahsın verdiği bilgilere göre, hamamın iki bölümden oluşan soyunmalık bölümünün üzeri düz damdır. Üst örtüsü yıkılan soyunmalığın kuzey duvarının sıvalı olması ve aynı cephedeki duvar üzerinde üst örtüyü taşıyan ahşap kirişlerin girdiği yuvaların bulunması, bu bölümün üst örtüsünün düz damla örtülü olduğunu ortaya koymaktadır.
Soğukluk bölümüne, günümüzde üst örtüsü yıkılan soyunmalığın kuzey duvarının ortasına açılan sivri kemerli kapıdan girilmektedir. 3,85 x 3,42 m ölçülerinde ve doğu-batı yönündeki bu mekânın üzeri beşik tonozla örtülüdür. Soğukluğun aydınlatılması, tonozun tepesinde yer alan ve aşağıdan yukarı doğru daralarak konik bir form arz eden üç adet ışık gözüyle sağlanmıştır. Soğukluğun doğu cephesine yerleştirilen iki muhtes birimin güneyde olanı tuvalet, kuzeyde olanı tıraşlık olarak kullanılmaktadır. Sıcaklığa, soğukluk mekânının kuzey batı köşesine açılan yuvarlak kemerli kapıdan girilmektedir. 5,25 x 5,25 m ölçülerinde tam bir kare mekân oluşturan sıcaklığın üzeri kubbeyle örtülmüştür. Kubbeye geçiş köşelerde tromplar la sağ anmıştır. Bu mekân, dördü bir birine simetrik olarak
Kubbe eteği ne, on iki si de kubbenin tepesine yerleştirilmiş kare formlu top lam 16 adet ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Sıcaklığın kuzey cephesinin tam ortasına açılan 0,63 m genişliğin de ki açıklıkla su deposu irtibatlandırılmıştır. Giriş cephesi hariç diğer üç cep he de iki şer adet
ayna taşı yer almaktadır. Ayna taşları üzerinde bulunan iki deliğin birisinden sıcak, diğerin den soğuk su akmaktadır. Orijinali yerinden sökülmüş olan ayna taşının incelenmesi sonucun da, duvar içerisindeki pöhrenklere uygun olarak ayna taşının arka yüzeyindeki deliklerin, bu pöhrenklerle aynı çap ta oldukları tespit edilmiştir. Ayna taşının önyüzündeki delikler daha dar tutulmuştur. Hiç bir ayna taşı üzerinde musluk yoktur. Ayna taşlarının önünde kurna bulunmamaktadır. Günümüzde orijinali yerinden sökülerek tahrip edilmiş olan kurna, yekpare taştan oyularak yapılmıştır. Ayna taşlarının üst kısımlarına idare lambası ve mum koymak amacıyla küçük nişler açılmıştır. Sıcaklığın zemininde ki 0,15m kalınlığındaki
döşeme sal taşı çeşitli nedenlerle tahrip edilmiş tir. Bu tahribat neticesin de ortaya çıkan cehennemliğin zemini, 0,45- 0,50 m yüksekliğin dedir. Tahrip edilen sal taşlarının hemen alt kısmın da hamamın beden duvarlarının temeli ne açılan tüteklik bacaları görülmektedir. Sıcaklığın güney batı köşesine açılan yuvarlak kemerli kapıdan, 3,43 x 1,84 m ölçülerindeki halvete girilir. Dikdörtgen formlu bu mekânın üzeri, kuzey-güney yönü ne atılan beşik tonoz la örtülmüştür.
Halvetin aydınlatılması, tonozun sırtına açılan iki adet kare formlu ışık gözleriyle sağlanmıştır. Bu mekân içerisin de bulunan bir adet ayna taşının önün de kurna yoktur. Hamamın orijinal külhanı günümüze ulaşamamıştır. Hamamın kuzey cephesinin ortasına açılan 2,30 x 1,10 m ölçülerindeki kemerli mekanın içerisinde külhan bacası yer almaktadır. Bu baca aşağıdan yukarı doğru daralmaktadır. Külhanla su deposunun arasında bulunan duvar, su deposu içerisinde bulunan kazanın çıkarılması esnasında yıkılmıştır. Külhanla, sıcaklık arasındaki cepheyi boydan boya kaplayan su deposunun üzeri doğu-batı yönünde beşik tonozla örtülüdür. Su deposunun içerisi, sıcaklık bölümüyle irtibatı sağlayan açıklığın alt seviyesine kadar su yalıtımını sağlamak amacıyla özel bir sıvayla sıvanmıştır. Su deposunun ortasında, kazanın konulduğu özel bölüm, yan bölümlerden daha aşağı kottadır. Kazanın oturduğu zeminin alt kısmındaki delikler, suyun ısıtılması için kullanılan yakıttan çıkan duman ve ısıyı cehennemlik ve tütekliklere ulaşılmaktadır.
Hamamda kullanılan su, yaklaşık 5,00 m kuzeyde bulunan tabii su kaynağından künklerle getirilerek karşılanmıştır. Hamama getirilen suyun kontrol edilmesi, kuzey cephenin doğu köşesine yerleştirilen dolu savağıyla sağlanmıştır. Bu savağın doğu ve güney cephelerinde iki adet delik bulunmaktadır. Bu kanallardan güneyde olanı hamamda kullanılan suyun temini içindir. Su deposunda yeterli miktarda su bulunmuyorsa su kanal açılır, su yeterli ise bu kanal kapatılarak ihtiyaç fazlası su doğudaki kanal vasıtasıyla yanda bulunan bahçeye akıtılır. Dolu savağından gelen su, deponun doğu cephesi içerisinde yer alan 0,08 m kalınlığındaki künkler vasıtasıyla depoya ulaşmaktadır. Su deposundaki suyun miktarı, sıcaklıkla su deposunu irtibatlandıran açıklığın zeminine konulan ölçüm savağıyla kontrol edilmiştir. Hamamda hiç bir süs unsuru bulunmamaktadır. Tek hamam olarak inşa edilen Bünyan Eski Hamamı, plan olarak eyvansız ve tek halvet hücreli küçük bir taşra hamamıdır.
Soyunmalık ve külhan bölümü tamamen yıkılan hamam, orijinal planını korur. Yıkılan soyunma mahallinin duvar bakiyeleri kısmen günümüze ulaşabilmiştir. Ayrıca hamamın sahibinin verdiği bilgilere göre, bu bölümün restitüsyon planı çizilmiştir. Soyunmalık kısmının üzerinin ahşap direklerin taşıdığı düz damla örtülü olduğu, hem bakiyeler den hem de sahibinin verdiği bilgilerden anlaşılmaktadır.
Bünyan Eski Hamamını Kayseri’deki diğer hamamlardan ayıran en önemli özellik, küçük mimaride tayları günümüze taşımış olmasıdır. Bu detaylar, sıcaklıktaki ayna taşları üzerinde mum yada çıra koymaya mahsus küçük nişler ile su dağıtımını ve kontrolü ü sağlayan dolu ve ölçüm savaklarıdır.
Bünyan Tapu Müdürlüğünde yaptığımız araştırmalarda hamamın miras yoluyla Halil Girgin’e geçtiği anlaşılmıştır. Hamamın hem sahibi hem de 1950’li yıllara kadar işletmeciliğini yapan Halil Girgin, hamamı dedesinin inşa ettiğini söylemektedir. Kayseri ve çevresinde geç dönemde inşa edilen küçük taşra hamamlarının hemen hemen hepsinin soyunmalık bölümlerinin üzerleri, ahşap direkler tarafından taşınan düz toprak damdır.
Bünyan Eski Hamamının soyunma mahallinin, ahşap direklerin taşıdığı düz toprak damla örtülü olması ve sahibinin anlattığı bilgiler dikkate alındığında, bu hamamın muhtemelen XIX. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiş olduğunu söylemek mümkündür.
Kaynakça: Denktaş, Su Yapıları, s. 219-224.
MUSTAFA DENKTAŞ
Bünyan İlçesi, İbrahim Bey Mahallesi, Mesut Sokağı 23 numarada bulunan tek hamam, günümüzde kullanılmamaktadır.
Hamam, halk arasında Eski Hamam adıyla anılmaktadır. Banisi ve inşa tarihi bilinmemektedir. Hamamın tamamı, Akkaya taşı adıyla bilinen kaba yontulmuş moloz taşla inşa edilmiştir.
Kuzey-güney doğrultuda dikdörtgen bir alan üzerine oturan eser, güney den kuzeye doğru sırasıyla “L” planlı soyunmalık, soğukluk, sıcaklık, sıcaklığın batısındaki küçük halvet, su deposu ve külhandan oluşmaktadır. Soyunmalık bölümünün üst örtüsü tamamen, beden duvarları da kısmen yıkılmıştır. Günümüze ulaşan duvar bakiyelerine ve daha önceki tarihlerde hamamı işleten şahsın verdiği bilgilere göre, hamamın iki bölümden oluşan soyunmalık bölümünün üzeri düz damdır. Üst örtüsü yıkılan soyunmalığın kuzey duvarının sıvalı olması ve aynı cephedeki duvar üzerinde üst örtüyü taşıyan ahşap kirişlerin girdiği yuvaların bulunması, bu bölümün üst örtüsünün düz damla örtülü olduğunu ortaya koymaktadır.
Soğukluk bölümüne, günümüzde üst örtüsü yıkılan soyunmalığın kuzey duvarının ortasına açılan sivri kemerli kapıdan girilmektedir. 3,85 x 3,42 m ölçülerinde ve doğu-batı yönündeki bu mekânın üzeri beşik tonozla örtülüdür. Soğukluğun aydınlatılması, tonozun tepesinde yer alan ve aşağıdan yukarı doğru daralarak konik bir form arz eden üç adet ışık gözüyle sağlanmıştır. Soğukluğun doğu cephesine yerleştirilen iki muhtes birimin güneyde olanı tuvalet, kuzeyde olanı tıraşlık olarak kullanılmaktadır. Sıcaklığa, soğukluk mekânının kuzey batı köşesine açılan yuvarlak kemerli kapıdan girilmektedir. 5,25 x 5,25 m ölçülerinde tam bir kare mekân oluşturan sıcaklığın üzeri kubbeyle örtülmüştür. Kubbeye geçiş köşelerde tromplar la sağ anmıştır. Bu mekân, dördü bir birine simetrik olarak
Kubbe eteği ne, on iki si de kubbenin tepesine yerleştirilmiş kare formlu top lam 16 adet ışık gözüyle aydınlatılmıştır. Sıcaklığın kuzey cephesinin tam ortasına açılan 0,63 m genişliğin de ki açıklıkla su deposu irtibatlandırılmıştır. Giriş cephesi hariç diğer üç cep he de iki şer adet
ayna taşı yer almaktadır. Ayna taşları üzerinde bulunan iki deliğin birisinden sıcak, diğerin den soğuk su akmaktadır. Orijinali yerinden sökülmüş olan ayna taşının incelenmesi sonucun da, duvar içerisindeki pöhrenklere uygun olarak ayna taşının arka yüzeyindeki deliklerin, bu pöhrenklerle aynı çap ta oldukları tespit edilmiştir. Ayna taşının önyüzündeki delikler daha dar tutulmuştur. Hiç bir ayna taşı üzerinde musluk yoktur. Ayna taşlarının önünde kurna bulunmamaktadır. Günümüzde orijinali yerinden sökülerek tahrip edilmiş olan kurna, yekpare taştan oyularak yapılmıştır. Ayna taşlarının üst kısımlarına idare lambası ve mum koymak amacıyla küçük nişler açılmıştır. Sıcaklığın zemininde ki 0,15m kalınlığındaki
döşeme sal taşı çeşitli nedenlerle tahrip edilmiş tir. Bu tahribat neticesin de ortaya çıkan cehennemliğin zemini, 0,45- 0,50 m yüksekliğin dedir. Tahrip edilen sal taşlarının hemen alt kısmın da hamamın beden duvarlarının temeli ne açılan tüteklik bacaları görülmektedir. Sıcaklığın güney batı köşesine açılan yuvarlak kemerli kapıdan, 3,43 x 1,84 m ölçülerindeki halvete girilir. Dikdörtgen formlu bu mekânın üzeri, kuzey-güney yönü ne atılan beşik tonoz la örtülmüştür.
Halvetin aydınlatılması, tonozun sırtına açılan iki adet kare formlu ışık gözleriyle sağlanmıştır. Bu mekân içerisin de bulunan bir adet ayna taşının önün de kurna yoktur. Hamamın orijinal külhanı günümüze ulaşamamıştır. Hamamın kuzey cephesinin ortasına açılan 2,30 x 1,10 m ölçülerindeki kemerli mekanın içerisinde külhan bacası yer almaktadır. Bu baca aşağıdan yukarı doğru daralmaktadır. Külhanla su deposunun arasında bulunan duvar, su deposu içerisinde bulunan kazanın çıkarılması esnasında yıkılmıştır. Külhanla, sıcaklık arasındaki cepheyi boydan boya kaplayan su deposunun üzeri doğu-batı yönünde beşik tonozla örtülüdür. Su deposunun içerisi, sıcaklık bölümüyle irtibatı sağlayan açıklığın alt seviyesine kadar su yalıtımını sağlamak amacıyla özel bir sıvayla sıvanmıştır. Su deposunun ortasında, kazanın konulduğu özel bölüm, yan bölümlerden daha aşağı kottadır. Kazanın oturduğu zeminin alt kısmındaki delikler, suyun ısıtılması için kullanılan yakıttan çıkan duman ve ısıyı cehennemlik ve tütekliklere ulaşılmaktadır.
Hamamda kullanılan su, yaklaşık 5,00 m kuzeyde bulunan tabii su kaynağından künklerle getirilerek karşılanmıştır. Hamama getirilen suyun kontrol edilmesi, kuzey cephenin doğu köşesine yerleştirilen dolu savağıyla sağlanmıştır. Bu savağın doğu ve güney cephelerinde iki adet delik bulunmaktadır. Bu kanallardan güneyde olanı hamamda kullanılan suyun temini içindir. Su deposunda yeterli miktarda su bulunmuyorsa su kanal açılır, su yeterli ise bu kanal kapatılarak ihtiyaç fazlası su doğudaki kanal vasıtasıyla yanda bulunan bahçeye akıtılır. Dolu savağından gelen su, deponun doğu cephesi içerisinde yer alan 0,08 m kalınlığındaki künkler vasıtasıyla depoya ulaşmaktadır. Su deposundaki suyun miktarı, sıcaklıkla su deposunu irtibatlandıran açıklığın zeminine konulan ölçüm savağıyla kontrol edilmiştir. Hamamda hiç bir süs unsuru bulunmamaktadır. Tek hamam olarak inşa edilen Bünyan Eski Hamamı, plan olarak eyvansız ve tek halvet hücreli küçük bir taşra hamamıdır.
Soyunmalık ve külhan bölümü tamamen yıkılan hamam, orijinal planını korur. Yıkılan soyunma mahallinin duvar bakiyeleri kısmen günümüze ulaşabilmiştir. Ayrıca hamamın sahibinin verdiği bilgilere göre, bu bölümün restitüsyon planı çizilmiştir. Soyunmalık kısmının üzerinin ahşap direklerin taşıdığı düz damla örtülü olduğu, hem bakiyeler den hem de sahibinin verdiği bilgilerden anlaşılmaktadır.
Bünyan Eski Hamamını Kayseri’deki diğer hamamlardan ayıran en önemli özellik, küçük mimaride tayları günümüze taşımış olmasıdır. Bu detaylar, sıcaklıktaki ayna taşları üzerinde mum yada çıra koymaya mahsus küçük nişler ile su dağıtımını ve kontrolü ü sağlayan dolu ve ölçüm savaklarıdır.
Bünyan Tapu Müdürlüğünde yaptığımız araştırmalarda hamamın miras yoluyla Halil Girgin’e geçtiği anlaşılmıştır. Hamamın hem sahibi hem de 1950’li yıllara kadar işletmeciliğini yapan Halil Girgin, hamamı dedesinin inşa ettiğini söylemektedir. Kayseri ve çevresinde geç dönemde inşa edilen küçük taşra hamamlarının hemen hemen hepsinin soyunmalık bölümlerinin üzerleri, ahşap direkler tarafından taşınan düz toprak damdır.
Bünyan Eski Hamamının soyunma mahallinin, ahşap direklerin taşıdığı düz toprak damla örtülü olması ve sahibinin anlattığı bilgiler dikkate alındığında, bu hamamın muhtemelen XIX. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiş olduğunu söylemek mümkündür.
Kaynakça: Denktaş, Su Yapıları, s. 219-224.
MUSTAFA DENKTAŞ
Yorumlar
Yorum Gönder
Lütfen görüş ve düşüncelerinizi buraya yazınız.